کم خونی و انواع آن

در این مقاله میتوانید انواع کم خونی با روش های درمانی و نوع تشخیص آن از جمله کم خونی آنمی و کم خونی تالاسمی و… آشنا شید و ادامه کم خونی های مختلف را درمقاله های بعدی بخوانید.همچین شما می توانید مقالات بیشتری را در وبلاگ کامجوطب مطالعه کنید.

انواع کم خونی 

کم خونی آنِمی مشتق از واژه یونانی an-haima معنی بدون خون عبارت است از کاهش مقدار هموگلوبین خون و رسیدن آن به پایین تر است ۱۲-۱۶ گرم در دسی لیتر در خانم ها و به کمتر از ۱۸- ۱۳.۵ گرم دسی لیتر در آقایان و در واقع به نقص کمی یا کیفی هموگلوبین گفته می‌شود کم خونی انجام می‌دهد که خون فاقد گلبولهای قرمز کافی باشد و نیز هموگلوبین موجود در گلبولهای قرمز دچار کمبود باشند

کمبود هموگلوبین موجب می شود تا اکسیژن کافی به بدن نرسد چنانچه توانایی اتصال به اکسیژن هر مولکول هموگلوبین در اثر تغییر شکل یا تکامل در تعداد نظیر آنچه که در بعضی از انواع دیگر کمبود هموگلوبین دیده می‌شود موجود باشد نیز کم خونی روی می دهد.

🔴کم خونی شایع ترین اختلال خونی است و انواع مختلفی دارد که علل زمینه ای زیادی موجب بروز آنها می‌شود.

🔴 کم خونی را می توان به روش های مختلف از جمله بر اساس شکل گلبول های قرمز مکانیسم‌های زمینه‌ای و طیف های بالینی قابل تشخیص تقسیم بندی کرد.

🔴 سه گروه اصلی کم خونی عبارتند از کم خونی های ناشی از اتلاف شدید خون ازجمله در اثر خونریزی حاد یا مزمن تخریب بیش از حد سلول های خونی همولیز یا تولید ناکافی گلبول قرمز(خون سازی غیر موثر).

⚠️نکته کم خونی موجب کمبود اکسیژن هیپوکسی در اعضای بدن می‌شود و از آنجا که تمام سلول های بدن انسان به اکسیژن نیاز دارند به درجات مختلف کم‌خونی می‌تواند عواقب بالینی متفاوت خطیری را در پی داشته باشد.

⁉️ آیا میدانید بیش از ۴۰۰ نوع کم خونی وجود دارد❓

همولیز به تجزیه گلبولهای قرمز و آزاد شدن هموگلوبین گفته می‌شود که به طور طبیعی در پایان دوره زندگی گلبول قرمز روی می‌دهد همولیز ممکن است در اثر واکنش های آنتی ژن آنتی‌بادی ناهنجاریهای متابولیسم گلبول قرمز که موجب کوتاه شدن قابل ملاحظه عمر گلبول قرمز می شوند و ضربه های مکانیکی مثلاً در اثر قرار دادن دریچه مصنوعی ایجاد شود رقیق شدن خون در اثر تزریق داخل وریدی مقادیر زیاد محصول های رقیق که موجب تورم پیشرونده و در نهایت پاره شدن گلبول قرمز می‌شود نیز همولیز را به دنبال دارد.

نشانه ها و علایم

در بسیاری از افراد علائم‌کم‌خونی ناچیز یا مبهم است و موجب عدم تشخیص می شود نشانه ها و علایم می‌تواند ناشی از خود کم خونی و علت زمینه‌ای آن باشد که شایع‌ترین علائم کم خونی عبارتند از احساس ضعف و خستگی و کسالت عمومی و اجتماعی ممکن است تنگی نفس در هنگام فعالیت موجود باشد.

در کم خونی شدید این احتمال وجود دارد که بدن ساختن توانایی حمل اکسیژن به وسیله خون را با افزایش برون ده قلب جبران کند و تپش قلب درد قفسه صدری لنگش متناوب ساقه ها و علایم نارسایی قلب را سبب شود در معاینه ممکن است رنگ‌پریدگی در پست لایه های مخاطی و بستر ناخن ها دیده شود گاهی علائم اقتصادی کم خونی شامل نازک و قاشقی شدن ناخن ها و برآمده شدن لبه آنها که در مجموع کویلونیکی نامیده می شود و در کمبود آهن روی می دهد

یورقان تغییر شکل استخوانی در بیماری تالاسمی ماژور یا زخم های ساقه پا در بیماری سلول داسی شکل وجود دارد در کم خونی شدید ممکن است علایم گردش خون بیش فعال هیپردینامیک شامل تپش قلب زیاد و کم شدن ضربان نبض و بزرگی قلب دیده شود علایم نارسایی قلب ممکن از موجود باشد.

☑️ انحراف اشتها (ویار، pica)که عبارتند از خوردن چیزهای غیر معمول مثل کاغذ، موم ،یخ،خاک، مو و نظایر آن ها ممکن است نشانه وجود فقر آهن باشد هر چند اغلب در افراد دارای مقدار طبیعی هموگلوبین دیده می شود.

🔴 کم خونی مزمن می‌تواند در کودکان به اختلالات رفتاری بیانجامد که به طور مستقیم در نتیجه اختلال تکامل عصبی در شیرخوار ایجاد می شود کم خونی مزمن همچنین می تواند افت تحصیلی کودک در سنین مدرسه را به دنبال داشته باشد.

🔴 سندروم ساق پای بی قرار در افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن شایع‌تر است تورم ساق‌ها یا بازوها، ترش کردن مزمن ،کبود شدگی های مبهم، استفراغ، افزایش تعریق و وجود خون در مدفوع با شیوع کمتر دیده می شود. کم خونی های ناشی از اتلاف خون مزمن در مواردی مانند زخم معده یا اثنی عشر، بواسیر(هموروئید)، التهاب معده (گاستریت)، سرطان استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مثل آسپرین خونریزی قاعدگی بیش از حد و زایمان ویژه در حاملگی های چند قلو ایجاد میشود ممکن است

تعداد گلبول های قرمز تولید شده بسیار کم باشد یا گلبولهای قرمز عملکرد صحیحی نداشته باشند در هر دو مورد کم خونی ایجاد می شود از جمله این موارد می‌توان کم خونی سلول داسی شکل کم خونی فقر آهن کم خونی ناشی از کمبود ویتامین و کم خونی ناشی از مشکلات مغز استخوان سلول بنیادی را نام برد چنانچه گلبول های قرمز خون شکننده باشند مانند استرس های معمول گردش خون را تحمل کنند

ممکن است به طور ناراحتی قبل از تکوین کامل و مورد استفاده قرار گرفتن در بدن پاره شوند کم خونی همولیتیک ایجاد کننده این نوع کم خونی ممکن است از هنگام تولد موجود باشد یا بعدها ایجاد شود علل شناخته شده کم خونی همولیتیک عبارتند:

از اختلالات ارثی مثل کم خونی سلول داسی شکل و تالاسمی کم خونی ناشی از عوامل استرس زا مثل عفونت ها داروها سم مار یا عنکبوت یا بعضی از غذاها سموم ناشی از بیماری کبدی یا کلیوی پیشرفته حمله نامتناسب دستگاه ایمنی بیماری همولیتیک نوزادان در جنین پیوند های عروقی دریچه های قلب مصنوعی تومورها سوختگی‌های شدید تماس با مواد شیمیایی افزایش شدید فشار خون و اختلالات انعقادی در موارد نادر بزرگی طحال می تواند موجب به دام افتادن گلبولهای قرمز و از بین رفتن آنها بیش از فرا رسیدن زمان ورودشان به گردش خون شود.

⚠️ نکته در افراد مسن احتمال ایجاد کم‌خونی به دلیل رژیم غذایی نامناسب و ابتلا به بعضی از بیماری ها بیشتر است.

تشخیص

کم خونی به طور معمول به وسیله آزمایش شمارش کامل خون (complate blood count; CBC) تشخیص داده می شود علاوه بر گزارش تعداد گلبولهای قرمز و مقدار هموگلوبین دستگاه‌های شمارشگر خودکار اندازه گلبولهای قرمز را به وسیله فلوسیتومتری که ابزار با اهمیتی برای افتراق علل مختلف کم خونی از یکدیگر است تعیین می کند

آزمایش نمونه خون محیطی با استفاده از میکروسکوپ می تواند مفید باشد در مناطقی از جهان که بررسی خودکار خون در دسترس نیست به کار می‌رود در شمارشگر های پیشرفته تعداد گلبول قرمز مقدار هموگلوبین حجم متوسط گلبول قرمز(MCV) و وسعت گسترش گلبول قرمز(RDW) اندازه گیری میشود و هماتوکریت مقدار متوسط میانگین هموگلوبین (MCH) و مقدار متوسط(میانگین) غلظت هموگلوبین گلبولی(MCHC) را نیز می توان با این وسایل اندازه گیری و با مقادیر تنظیم شده بر اساس سن و جنسیت مقایسه نبود.

انواع کم خونی

۱.کم خونی های میکروسیتیک عمدتاً در نتیجه اختلال یا کمبود تولید هموگلوبین ایجاد می‌شوند و علل مختلفی دارند که عبارتند از:

الف_ نقص در سنتز《هِم》

🔸 کم خونی فقر آهن

🔸 کم خونی ناشی از بیماری مزمن که البته بیشتر به شکل کم خونی نورموسیتیک تظاهر می یابد.

ب_ نقص در سنتز 《گلوبین》

🔸 تالاسمی آلفا و تالاسمی بتا

🔸 سندروم هموگلوبین E

🔸 سندروم هموگلوبین C

🔸 سایر بیماریهای هموگلوبین ناپدید دار مثل کم خونی داسی شکل

پ_اختلال سیدِروبلاستی

🔸 کم خونی سیدروبلاستی ارثی

🔸 کم خونی سیدروبلاستی اکتسابی (شامل مسمومیت سرب)

🔸 کم خونی سیدروبلاستی قابل برگشت

سیدروبلاست به اریتروسیت هسته داری که دانه ها گرانول های آهن در سیتوپلاسم آنها وجود دارد گفته می شود.

۲. کم خونی های ماکرو سیتیک شامل انواع زیر هستند:

الف_ کم خونی مگالوبلاستیک

🔸 کم خونی وخیم (پِرنیسیوز)

🔸 کم‌خونی ناشی از برداشتن قسمت عملکردی معده از طریق جراحی بای پَس

ب_ کم خونی ناشی از کم کاری تیروئید

پ_ الکلیسم

ت_ کم خونی ناشی از مصرف داروهایی مانند متوترکسات،زیدوودین و سایر داروهای مهارکننده تکثیر DNA

۳. کم خونی های نرموسیتیک هنگام ایجاد می‌شود که مقدار هموگلوبین کمتر از طبیعی است ولی اندازه گلبول قرمز (حجم متوسط گلبولی lar volume MCV mean corpuscu) طبیعی باقی می ماند علل این نوع کم خونی ها عبارتند از:

الف_ خونریزی حاد

ب_ کم خونی ناشی از بیماری های مزمن

پ_ کم خونی آپلاستیک (نارسایی مغز استخوان)

ت_‌ کم خونی همولیتیک

کم خونی فقر آهن

کم خونی فقر آهن شایعترین نوع کم خونی است و علل بسیاری دارد در این نوع کم خونی غالباً گلبول های قرمز در مشاهده با میکروسکوپ رنگ پریده تر از معمول هیپوکروم و کوچکتر از حد طبیعی میکروسیتیک هستند در این کم خونی مقدار آهن لازم برای ساخت هموگلوبین ناکافی است بیماری با رنگ پریدگی خستگی و ضعف مشخص میشود

فقر آهن در اثر دریافت ناکافی آهن از راه رژیم غذایی کافی آن برای مقابله با آهن از دست رفته از طریق قاعدگی یا بعضی از بیماری ها ایجاد می شود همانگونه که قبلاً ذکر شد آهن بخش اصلی هموگلوبین را تشکیل می دهد و پایین بودن مقدار آهن سهم هموگلوبین در گلبول قرمز را کاهش میدهد.

۲۰ درصد از تمام زنان در سنین باروری در ایالات متحده دچار کم خونی فقر آهن هستند در حالی که تنها دو درصد از مردان بزرگسال از این نوع کم خونی رنج می‌برند مطالعات نشان داده است که فقر آهن بدون وجود کم خونی می تواند موجب کاهش کار های محصل در فراگیری دروس مدرسه شود ضریب هوشیاری IQ دختران نوجوان را کاهش دهد هرچند که می تواند ناشی از عوامل اقتصادی اجتماعی باشد و فقر آهن عامل ایجاد ترک خوردگی گوشه لب هاست کم خونی فقر آهن ممکن است

در اثر خونریزی از ضایعات گوارشی نیز ایجاد آزمایش خون مخفی مدفوع آبکی از قسمت فوقانی و تحتانی دستگاه گوارش برای تشخیص این موارد ضرورت دارد در آقایان را در زنان یائسه احتمال اینکه خونریزی گوارشی ناشی از پولیپ کولون یا سرطان کولون و رکتوم باشد بیشتر است بیماری کرون و برداشتن قسمتی از معده یا روده کوچک مصرف بعضی از داروها غذاها و نوشابه‌های داره کافئین می تواند موجب کم خونی فقر آهن می شود

نشانه ها و علایم

رنگ پریدگی، بی‌حالی، خستگی، ترک خوردگی گوشه ی دهان، شکنندگی ناخن ها، ملتهب یا زخمی بودن زبان، انحراف اشتها( تمایل غیر معمول به خوردن موادی مانند یخ خوابی یا نشاسته خام)، سندروم ساق پای بیقرار و سردرد علائم بیماری را تشکیل می‌دهد.

🔴 عامل اصلی کم خونی فقر آهن در سنین بیش از یائسگی در خانمها خونریزی قاعدگی است.

☑️ جهان، عفونت‌های انگلی (ناشی از کرم قلاب دار، آمیبیاز،شیستوزومیاز و کرم های شلاقی هستند.

تشخیص

تشخیص کم خونی فقر آهن به وسیله پزشک و بر مبنای اندازه گیری و آزمایشگاهی مقدار هموگلوبین و هماتوکریت، ترانسفرین، فریتین و آهن سرم صورت می‌گیرد.

درمان

درمان کم خونی فقر آهن وسیله پزشک و با استفاده از سولفات آهن نیات گلوکونات آهن یا فومارات آهن صورت میگیرد در اکثر موارد درمان به صورت خوراکی و در موارد حاد یا هنگامی که بیمار آهن خوراکی را تحمل نمی‌کند انجام می‌شود کم خونی فقر آهن باید به مدت دو ماه اصلاح شود ولی درمان چهار ماه دیگر نیز ادامه می‌یابد تا ذخایر بافتی آهن جایگزین شوند مصرف ویتامین c افزایش جذب آهن را سبب می شود.

تالاسمی

تالاسمی واژه یونانی مرکب از (thalassa) به معنی دریا و(haima) معنی خون نوعی بیماری خونی ارثی اتوزومی مغلوب است که در آن نقیصه ژنتیکی باعث کاهش میزان ساخت شدن یکی از زنجیره های گلوبین سازنده هموگلوبین می‌شود و کاهش مزبور ایجاد مولکول های غیر طبیعی هموگلوبین و در نتیجه به وجود آمدن کم خونی را به دنبال دارد معمولاً فرم های شدیدی بیماری تالاسمی در اوایل کودکی تشخیص داده می‌شوند

در تمام طول زندگی حضور دارند تلاسمی به ویژه در مردم نواحی دریای مدیترانه را از نام این بیماری در زبان یونانی بیماری خونی دریا از همین ارتباط جغرافیایی گرفته شده است. تعداد مبتلایان به تالاسمی در ایران حدود ۳۰ هزار نفر است که بیشترین تعداد آنها در استان مازندران و سپس در استان فارس و کمترین تعداد این بیماران در استان زنجان زندگی می کند.

تالاسمی آلفا یا از نوع ناقل خاموش بدون علامت است که از نوع خفیف تالاسمی آلفای مینور یا صفت تالاسمی ایا بیماری هموگلوبین H تالاسمی آلفای مزمن توام با بزرگی طحال یا هیدروپس جنینی که به آن تالاسمی آلفای ماژور هم گفته می شود تالاسمی بتا یا از نوع مینور است که به آن تالاسمی مینور یا صفتِ تالاسمی هم می‌گویند و یا از نوع بینایی است که آنمی کولی خفیف هم نامیده شده است و یا از نوع ماژور است که تالاسمی ماژور یا آنمی کولی هم نام گرفته است.

نشانه ها و علایم

نشانه های بیماری تالاسمی به نوع و شدت بیماری بستگی دارد نشانه ها هنگامی ایجاد می شوند که اکسیژن کافی به دلیل کمبود هموگلوبین و گلبول قرمز خون به قسمتهای مختلف بدن نمی‌رسد معمولاً در ناقلین بدون علامت افراد مبتلا به صفت تالاسمی آلفا صفت تالاسمی بتا اشکال قابل ملاحظه ای وجود ندارد و ممکن است

فقط کم خونی خفیف در آزمایش خون به اثبات برسد. در انواع شدیدتر تالاسمی مثل آنمی‌کولی علایم کم خونی شدید در اوایل کودکی به‌روز می‌کنند که عبارتند از احساس خستگی و ضعف رنگ پریدگی یا زرد گیم آماده شدن شکم همراه با بزرگی طحال و کبد پررنگ شدن ادرار غیر طبیعی بودن استخوان های صورت و کاهش رشد رشد مفرط مغز استخوان موجب است کنترل خارج شده رشد و تکامل کودک می‌شود و چهره کودک در اثر رشد بیش از حد استخوان فک بالا برآمده شدن پیشانی به شکل سنجاب در می آید.

ممکن است به دلیل تهاجم عناصر مربوط به گروه اریتروسیت گلبول قرمز نابالغ به قشر استخوان و عقب افتادگی قابل ملاحظه رشد نازک شدگی و شکستگی در استخوانهای دراز روی دهد استخوان های دراز و ضخیم شدگی استخوان جمجمه و پوکی استخوان های دراز در رادیوگرافی دیده می شود کم خونی همولیتیک موجب بزرگ شدن کبد و طحال ایجاد زخم در پاها تولید سنگ های صفراوی و بروز نارسایی احتقانی قلب می شود در اثر استفاده از منابع کالری برای تولید گلبول قرمز استعداد عفونت افزایش می‌یابد و اختلال عملکرد خود درون ریز ضعف جسمانی و در موارد بسیار شدید مرگ در طول دهه اول عمر روی می دهد.

🔴 تالاسمی به صورت کم خونی خفیف یا شدید بروز می کند.

☑️ انجام مشاوره ژنتیکی و آزمایش ژنتیک در فامیلهای ناقل صفت تالاسمی توصیه می‌شود ممکن است نمای خونی افراد داره صفت تالاسمی بتا با کم خونی فقر آهن اشتباه شود.

🔴 تا تالاسمی ماژور نوعی کم خونی میکروسیتیک هیپوکرومیک است.

تشخیص

تشخیص بیماری تالاسمی با انجام آزمایش خون شمارش کامل گلبول های خون و بررسی‌های تخصصی هموگلوبین به ویژه الکترو فورز هموگلوبین صورت می گیرد افراد مبتلا به تالاسمی و از نظر وجود بیماریهای خونی دیگر مثل کمبود اسید فولیک و کمبود آهن نیز مورد بررسی و درمان قرار گیرند کمبود آهن فقط در تالاسمی مینور دیده می شود.

درمان

معمولاً تالاسمی مینور مشکل مهم ایجاد نمی کند و نیاز به درمان خاصی ندارد درمان تالاسمی ماژور عبارت است از تزریق خون گلبول قرمز به طور مکرر و منظم که برای این کار از خون حاوی گلبولهای قرمز افراد اهدا کننده به شکل هر دو یا چهار هفته یکبار استفاده میشود به دلیل هزینه زیاد تزریق خون و عوارضی که ممکن است به همراه داشت باشد ویژه تجمع بیش از حد آهن در بدن امروزی از ترکیب ماده مخصوص خارج کننده آهن اضافی خون استفاده میشود رایج ترین این ترکیبات که به آنها شِلاتور گفته می شود دِفِروکسامین با نام تجارتی دسفرال و  دِفِروپیرون نام تجارتی Ferripox است.

توجه!: این مطلب صرفا جنبه آموزشی دارد و برای استفاده از نسخه های آن  لازم است با پزشک یا متخصص مربوطه مشورت کنید.

منبع:

انجمن پزشکی بریتانیا /  British Medical Association – Family Medical Encyclopedia

اتمام مقاله/